Rusland

Algemeen

De Russische Federatie (Russisch: Rossiskaja Federacija; ook: Russische Federatieve Republiek [Russisch: Rossiskaja Federativnaja Respoeblika]) of Rusland (Russisch: Rossija), is een republiek die zowel in de werelddelen Europa als Azië ligt.
De totale oppervlakte van Rusland bedraagt 17.075.200 km2 en het is daarmee het grootste land ter wereld en meer dan 400 keer zo groot als Nederland. De maximale afstand van oost naar west bedraagt maar liefst ca. 10.000 km (van Polen tot de Beringstraat), en Rusland telt dan ook tien tijdzones. Het Europese gedeelte van Rusland beslaar ca. een kwart van het totale grondgebied van Rusland.
De grens tussen Europa en Azië wordt gevormd door het Oeralgebergte. Rusland grenst verder aan de volgende landen: Noorwegen (196 km), Finland (1340 km), Estland (294 km) en Letland (217 km) in het noorden en westen, en via de exclave Kaliningrad aan Litouwen (227 km) en Polen (206 km), in het zuidwesten aan Belarus of Wit-Rusland (959 km) en Oekraïne (1576 km) en in het zuiden aan Georgië (723 km), Azerbeidzjan (284 km) en Kazakstan (6846 km).
In het verre oosten grenst Rusland aan China (3645 km), Mongolië (3845 km) en Noord-Korea (19 km).
Rusland wordt in het noorden omsloten door een groot aantal randzeeën van Noordelijke IJszee, zoals de Barentsz Zee, de Witte Zee, de Karische Zee, de Laptev Zee en de Oost-Siberische Zee. In het oosten grenst Rusland aan de Bering Zee, de Zee van Ochotsk en de Japanse Zee; in het zuiden aan de Kaspische Zee; in het westen aan de Oostzee en de Finse Golf. De kustlijn van Rusland bedraagt in totaal 20.017 km.
Tot Rusland behoort ook nog Kaliningrad (Nederlands: Koningsbergen; Duits: Königsberg; Pools: Krolewice), een exclave tussen Litouwen en Polen in de Bocht van Gdansk. De volgende eilanden en eilandengroepen behoren ook tot Rusland: Nova Zembla, Frans-Jozef Eilanden, Noordland, Nieuw-Siberische Eilanden, Vrangel, Commandeurseilanden, Koerilen en Sachalin.
De noordelijkste punt van de Euraziatische landmassa, en in feite het noordelijkste deel van het vasteland van de aarde, is het schiereiland Tajmyr. Het schiereiland strekt zich uit tot 1100 km ten noorden van de noordpoolcirkel. De meest noordelijke punt van Rusland wordt gevormd door Kaap Rodolfo op een van de Frans-Jozef Eilanden in de buurt van Nova Zembla.


Landschap

De Oost-Europese laagvlakte is een zwak golvend gebied dat naar het oosten toe iets oploopt en daar door het Oeralgebergte wordt begrensd. Deze vlakte ligt grotendeels op een hoogte van minder dan 200 meter, maar sommige heuvelgebieden bereiken hoogten van 300 à 400 meter (o.a. de Timanrug, de Valdajhoogte en de Noord-Russische Rug). De hoogste top van het Oeralgebergte is de Narodnaja met 1894 meter, de rest van het gebergte is veel lager.

Ten oosten van het Oeralgebergte komen drie landschapstypen voor. In het verre noorden ligt de boomloze toendra, die op een permanent bevroren ondergrond, de permafrost, de Euraziatische landmassa over een lengte van 4000 km bedekt. Ten zuiden hiervan maken uitgestrekte naaldwouden (sparren, dennen en ook berken) van de taiga plaats voor uitgestrekte graslanden, de steppes.

De toendra is een verlaten koudewoestijn die van de boomgrens tot de Noordelijke IJszee als een kap over het noordelijke deel van de Euraziatische landmassa ligt. Door de intense kou en de lange winters groeien er alleen mossen, korstmossen en, in het zuidelijke gedeelte, dwergstruiken. De gemiddelde jaartemperatuur ligt rond de -10°C. Tijdens de drie zomermaanden wordt het bodemoppervlak enkele decimeters ontdooid. Daaronder bevindt zich de permafrost of ‘vetsjnaja mertslota’, een permanent bevroren laag aarde van enkele tientallen tot honderden meters dik.

De wouden (voornamelijk berken en naaldbomen) van de taiga strekken zich uit van de Oostzee tot de Beringstraat en van de noordpoolcirkel tot de centrale Siberische hooglanden ten noorden van het Bajkalmeer; in totaal 6,5 miljoen km2 en daarmee een van de grootste aaneengesloten bosgebieden ter aarde. De taiga wordt doorsneden door rivieren die langer dan de helft van het jaar zijn dichtgevroren.

De steppen van Rusland vormen een grote gordel van open grasland, die zich uitstrekt van de Zwarte Zee tot Mantsjoerije. In loop van millennia is het plantenmateriaal afgebroken tot een donkere, humusrijke aarde, de ‘zwarte aarde’ (tsjernozjom) die zeer geschikt is voor de landbouw.


Rivieren, meren en kanalen

Rusland bezit zeer veel rivieren, men schat ca. 100.000. Veel van die rivieren zijn niet te bevaren, maar vormen wel een geweldig waterkrachtpotentieel, vooral de rivieren in Siberië. Het scheepvaartverkeer op de grote rivieren van Europees Rusland en Siberië heeft het moeilijk door de lange perioden dat de rivieren ijs voeren. In Europees Rusland duurt de ijsperiode 100 à 135 dagen; de mondingen van de Siberische rivieren zijn gedurende 190 dagen (Ob) tot 260 dagen (Lena) dichtgevroren.
In het voorjaar treden zowel bij de Europese als bij de Siberische rivieren grote overstromingen op door het grote smeltwateraanbod en, bij de Siberische rivieren, door opstuwing van het rivierpeil door het mondingsijs. De Wolga is de langste rivier van Europa (3531 km). Andere belangrijke rivieren zijn de Oeral (2428 km) en in het Aziatische gedeelte van Rusland de Lena (4313 km), de Irtysch (4248 km) en de Ob (3650 km).

Rusland bezit een groot aantal meren (ca. 270.000), waaronder er vijf een oppervlakte van meer dan 1000 km2 hebben. De grootste meren zijn het Bajkalmeer bij Irkoetsk en het Ladogameer bij St.-Petersburg; andere bekende meren zijn de Kaspische Zee en het Aralmeer. De meren en moerassen van de Siberische laagvlakte zijn een gevolg van de gebrekkige drainage en van het voorkomen van bevroren bodems die de infiltratie van smelt- en regenwater tegenhouden. Verder zijn er nog een aantal kunstmatige stuwmeren met een totale oppervlakte van ca. 70.000 km2.

De kanalen dienen vooral de scheepvaart. Via de kanalen van het Wolgasysteem staan de Witte Zee, de Oostzee en de Zwarte Zee met elkaar in verbinding.


Diversen

BAJKALMEER
Het Bajkalmeer is ongeveer 25 miljoen oud en daarmee mogelijk het oudste meer ter wereld. Het meer heeft een oppervlakte van 31.500 km2 en een kustlijn van 2000 km lengte. Qua oppervlakte is het Bajkalmeer het achtste meer ter wereld.
Het is het diepste meer ter wereld met een diepte van 1600 meter en bevat ca. 31.500 km2 water, evenveel als alle grote Noord-Amerikaanse meren bij elkaar en een vijfde van al het zoete water op aarde.
Er stromen 336 rivieren in het meer uit, maar het heeft maar één afvoerrivier, de Angara. Het meer telt ca. 45 eilanden, waarvan Olkhon het grootste is met zelfs een 1268 meter hoge berg.

KAUKASUS
De Kaukasus is een gebergte in Rusland, Georgië, Armenië en Azerbeidzjan, ook wel een landbrug tussen de Zwarte Zee en Kaspische Zee genoemd. De Kaukasus wordt verdeeld in de Kleine Kaukasus en de Grote Kaukasus. In de Grote Kaukasus bevinden zich in de hoogste bergen van Europa, de Elbrus (5642 meter), de Dych Taoe (5204 meter), de Kosjtan Taoe (5145 meter) en de Kazbek (5047 meter). Er zijn meer dan 1000 gletsjers waarvan de Bezengi met 18 km de langste is.

KOERILEN-ARCHIPEL
Voor de verre oostkust van Siberië ligt de Koerilen-archipel, 56 eilanden met ca. 100 vulkaantoppen waarvan er nog 38 actief zijn. Ze strekken zich uit over 1200 km van het schiereiland Kamtsjatka tot het Japanse eiland Hokkaido.